Historiek

In feite bestaat Zuidpool al langer dan een halve eeuw — zij het dan als Reizend Volkstheater. Dit gezelschap van de Provincie Antwerpen deed decennia lang pionierswerk om Vlaanderen van theater te voorzien tot in zijn verste uithoeken. Vandaag toert Zuidpool nog steeds, maar heeft het daarnaast een eigen zaal in het centrum van Antwerpen, met een veeleisend maar trouw en vrij jong en divers publiek.

Wanneer we het vandaag over Zuidpool hebben, bedoelen we het artistieke huis dat focust op het werk van artistieke kernleden Jorgen Cassier en Koen van Kaam én op de residentiewerking. Dit huis heeft een enorm rijk verleden met verschillende mijlpalen.

Het huidige Zuidpool komt voort uit Theater Zuidpool, dat op zijn beurt is ontstaan uit de omvorming van het toenmalige Reizend Volkstheater. Het Reizend Volkstheater was een schitterend initiatief van Rik Jacobs, die zich in 1945, onmiddellijk na Wereldoorlog II, opwierp als de motor van de heropleving van het Vlaamse theaterleven en met zijn gezelschap baanbrekend werk verrichtte. In 1967 nam het Antwerpse provinciebestuur het Reizend Volkstheater (RVT) onder zijn vleugels als het gezelschap van de provincie. “Zuidpool legt een seismografische gevoeligheid aan de dag voor de fijnste trillingen, maar ook voor de hardste schokken die zich zowel in de Nederlandstalige als in de wereldtoneelliteratuur voordoen”, aldus Camille Paulus, ex-gouverneur van de provincie Antwerpen.

In het begin van de jaren negentig maakt het toneelgezelschap een spectaculaire metamorfose door. Van een groot reizend gezelschap naar een veel kleinere groep rond een beperkte vaste kern die, vanuit artistiek en maatschappelijk onderzoek, waardevolle thema’s van die tijd durft aan te snijden. Het geloof van directeur Peter Benoy in wat leeft bij jonge theatermakers en zijn doordachte politiek om hen de nodige kansen te geven in een omgeving die hen vertrouwen inboezemt en bescherming biedt, geeft het toenmalige gezelschap een bijzonder aantrekkelijk profiel. Mede daardoor staat Zuidpool vandaag garant voor durf, eerlijkheid en eenvoud. Het betekent een belangrijke stap in het werk van onder meer Luk Perceval, Ignace Cornelissen, Arne Sierens, Marijke Pinoy, Jan Steen, Johan Heldenbergh, Tom Van Bauwel, Stef De Paepe, Jeroen Olyslaegers. Ook het publiek verandert: van een zeer breed publiek, dat via het eerder populaire genre een initiatie kreeg in het theater, evolueert het gezelschap naar een veeleisender — en ook jonger — publiek, dat niet in de eerste plaats naar het theater komt om geamuseerd te worden, maar vooral kwaliteit wil zien en graag ook wat wil opsteken van de hertaling van levensvragen en maatschappelijke problemen door de theatermakers.

In 2001 neemt Koen De Sutter de artistieke leiding over van Peter Benoy, die directeur blijft. Typerend is De Sutters aandacht voor het spel, voor de acteur als centrum van het gebeuren, alsook zijn respect voor de esprit van de schrijver of de oorspronkelijke partituur. Zijn mandaat eindigt in 2005 en hij kiest ervoor om het niet te verlengen, maar te focussen op meer regisseren en acteren.

In 2005 vormt de nieuwe artistieke leider Jorgen Cassier een team met een groep van acteurs: Sofie Decleir, Jan Bijvoet en Koen van Kaam. Samen zorgen ze voor een grondige artistieke herbronning. Hun eerste plannen worden door de Vlaamse overheid echter niet gehonoreerd: een halvering van de middelen betekent dat er, na afbouw en stopzetting van de bestaande werking, in feite geen geld overblijft om de geplande werking uit te bouwen. Toch opteren de vier ervoor om alvast enkele projecten te realiseren, zij het in drastisch afgeslankte vorm. Het publiek en de pers zijn mee, en later raakt ook de politiek stilaan overtuigd van de kwaliteiten van en de nodige kansen voor de nieuwe ploeg. Jan Bijvoet verlaat in 2009 de artistieke ploeg, en Sofie Decleir kiest er in 2016 voor om te focussen op het acteren binnen Zuidpool eerder dan het mee uittekenen van een artistiek beleid.

In 2012 neemt Flore Opsomer de functie van zakelijk leider op zich, met de expliciete vraag van de artistieke leiding om ook een relevante receptieve werking uit te bouwen. De behoefte aan een artistiek dynamische plek in Antwerpen, in combinatie met de financiële druk die op de hele theatersector ligt, zet Zuidpool er onder aanvoering van Flore Opsomer toe aan om zijn poorten open te gooien voor jonge beginnende podiumkunstenaars, die met beperkte (meestal geen) middelen nood hebben aan een artistiek huis dat hen bescherming, kennis en autonomie biedt: een vrijplaats. Wat begint als een kleinschalig ad-hocinitiatief, groeit snel uit tot een breed gedragen en kwalitatief hoogstaande werking, met maak- en schrijfresidenties, festivals, masterclasses en workshops. Naast tijd en ruimte voor ontwikkeling op maat, krijgen jonge makers in Zuidpool advies bij hun eerste stappen in het professionele veld en de nodige zakelijke, communicatieve, technische en dossiermatige begeleiding.

Dit is ook het moment waarop het gezelschap evolueert van spelerscollectief naar een artistieke kern van makers. Het artistieke werk gebeurt collectief, waarbij elk lid diverse functies op zich neemt (als schrijver, als maker, als speler, …). Bij elke productie betrekt Zuidpool autonome makers die hun kunstvorm, hun artistieke expertise, inzetten. Er is veeleer sprake van cocreatie dan van coproductie, aangezien de samenwerking zich bevindt op het niveau van de kunstenaar.

Zuidpool bouwt het huis ook uit tot een drukke repetitie- en speelplek voor andere gezelschappen en kunstenaars. Een broedplaats voor theater, muziek, dans en beeldend werk en een ontmoetingsplek voor kunstenaars en publiek tijdens voorstellingen en festivals als RECUP.

In 2015 is Zuidpool centrale gast en cocurator van Theater Aan Zee. We nodigen een resem makers en muzikanten uit binnen- en buitenland uit, tonen veel eigen producties en programmeren ook beeldend werk en debatten.

In 2017 verdwijnt ‘theater’ uit de naam van het huis. Theater Zuidpool wordt, geheel in de geest van het toenmalige kunstendecreet, omgedoopt tot Zuidpool. De werking omvat immers méér dan theater. Na jaren focus op de uniciteit en de eigenheid van Zuidpool, is de tijd rijp om die specifieke Zuidpool-taal te laten ageren binnen nieuwe contexten. Binnen de gehele werking van Zuidpool worden onderzoekstrajecten, masterclasses, creatieperiodes, realisatiefases meer met elkaar verbonden via publieke momenten, reflectiemomenten, academische colloquia e.d.